İskenderun Sancağı ve Hatay Devletine ait pulların 1938 – 1939 yılları arasında basıldığını görüyoruz. Müstakil İskenderun Sancağı Hükümeti pulları 1 sene mer’iyyet ile dünyadaki ilk en kısa ömürlü ilk hükümet pulları olmuş, ikinci en kısa ömürlü hükümet pulları ise Hatay Devleti pulları olmuştur. Bu dönemde 83 adet pul basılmıştır. Daha önce kullanılan pullar Suriye Hükümetinin pullarıdır.
Aslında A.D.P.O. (Administration Dette Publique Ottomane) ve A.D.P.O.Z.Q. (Administration Dette Publique Ottomane Zone Quest – bu pullar Lübnan’ın batı kesiminde kullanılmıştır) pullarının anlatımı için normal posta pullarından ayrı ve çok detaylı bir makale gerekiyor. Fakat hem Sancak – Hatay ile ilgili daha doğrusu bu bölgeden katılan tek forum üyesi olduğumdan, hem de Hatay Pulları ve A.D.P.O – A.D.P.O.Z.Q. fiskal pulları ile ilgilenen üyelerin azlığından dolayı tek yazıda genel hatlarıyla incelemenin daha uygun olacağını düşündüm.
1830’lu yıllarda, Osmanlı İmparatorluğu gerek savaş borçlarının ödenmesi ve gerek modernleşme adına dış güçlerin baskısıyla serbest ticaret anlaşmaları yapıp yüklü bir miktar borçlanmıştır. Fransız ve İngiliz Savunma Bakanlıklarından alınan cephane, silah ve sair teçhizatın borçlarının mevcut rakama eklenmesiyle, sonunda tuz, ispirto, ipek, balık ve canlı hayvan vergileri gibi can alıcı noktalarda tavizler vermek zorunda kalınmıştır. Sonradan kırım Çanakkale ve 1.Dünya Savaşlarının borçları da bu borçların üzerine eklenince zaten sallanan Osmanlı Çınarı Ekonomik çökme sonucu tamamen devrilmiştir. İngilizlere ve Fransızlara iğneden ipliğe her konuda borcu olan Osmanlı Hükümetinden borç tahsili için bu yol bulunur.
A.D.P.O. ve A.D.P.O.Z.Q pullarının Sanjak De Alexandrette’de kullanımı ise şöyle: İskenderun Hükümeti zamanında, bu pullar daha çok büyük ve küçükbaş hayvan, balık vergilendirilmesinde kullanılmıştır. Bildiğiniz gibi İskenderun daha önce Halep Sancağı'na bağlıdır. Osmanlıların toprak kaybıyla beraber Fransızlarca işgal edilir ve Suriye’ye bağlanır. İskenderun Suriye'den ayrılınca, zaten Fransızların denetim ve gözetimi altında olan İskenderun Sancağı Hükümeti uygulamayı sürdürür ve pullar damga pulu gibi hayvanların ve diğer emtianın alım - satım ve vergilendirilmesinde kullanılır. Ayrıca hayvan sicillerinin kaydedildiği defterlere yapıştırılır. Taş plakların, Fransız ve İngiliz sigaralarının, yiyecek maddelerinin üzerine, yani o dönemde dışarıdan gelebilecek her tür maddeye yapıştırılır. Bu pullar bugün kitap, dergi ve CD’lere yapıştırılan bandroller gibi kullanılmış ama geliri devlet kasası yerine yurt dışına gitmiştir.
Gümrük İdaresi, İthalat, İhracat ve dahili ticaret kanalları elinde bulunan Fransızlar pullarla toplanan vergileri ciddi bir kayıt altına alma zahmetine girmemiş, memurlar, bizim para kasamız cebimizdir zihniyetiyle hem vergi toplamış hem de Osmanlı İmparatorluğunun borçlarını faizleriyle katlamıştır. Fransızlar, İskenderun Sancağını bırakırken Suriye, paramızı Suriye parası karşısında %60 oranında devalüe etmeyi de ihmal etmemiştir.
Suriye meclisine İskenderun’dan 3 Mebus seçilmesi, ardından İskenderun hükümetinin kurulması Suriyelilerin Fransızlara darılmasına sebep oldu ve “size pul mul yok” dediler. Böylece 1938 yılında kısa süreli bir pul krizi doğdu.
Bu arada Hatay Başbakanı Abdurrahman Melek’in anılarından da bir paragraf aktarmak isterim.
“ ………. Bu mesele de kapandıktan sonra posta pulları işi ortaya çıktı: Hatay'da mevcut posta pulu kalmamıştı. Suriye hükümeti Hatay'a pul göndermez oldu. Bir gün postanelerde hiç pul kalmadığı Hatay posta idaresi tarafından bildirilince birikmiş olan mektupları gece Payas'a gönderdik. Orada mektuplara Türk pulları yapıştırılarak Türk postanesine tevdi edilmek (verilmek) suretiyle posta işlerimiz de aksamamış oldu. Hatay posta pulları yaptırmayı düşündük, fakat bunun için İsviçre'de Milletlerarası Posta Birliği Bürosu'na, Hatay devletinin postalarını tescil ettirmek zaruri idi. Milletler Cemiyeti'nin Hatay statüsüne göre harici temsili olmadığından Hatay hükümeti, doğrudan doğruya milletlerarası büroya müracaat edemezdi; Fransız hükümeti vasıtasıyla müracaat edilmesini münasip gördük. Pek kısa bir müddet içinde Fransız hükümeti Hatay postalarını tescil ettirdiğinden Milletlerarası Hatay Postaları ihdas edilmiş (kurulmuş) oldu. Biz de Hatay pulları çıkararak milletlerarası postalar camiasına girmiş olduk.” [1]
[1] www.melek.net